Hilarion – Addicted2H2O

Υποβρύχια Εξερέυνηση

Ορυχείο Ιλάριον

Τα Μεταλλεία του Λαυρίου, ένας τόπος βιομηχανικής Ανάπτυξης και ταυτόχρονα ένας κολασμένος τόπος για χιλιάδες εργαζόμενους. Μεταλλωρύχοι καθημερινά έδιναν το «Παρόν» στους κεντρικούς σταθμούς των στοών του Αγίου Κωνσταντίνου, της Πλάκας και της Κερατέας, κουβαλούσαν τα βαριά εργαλεία εξόρυξης και χανόταν στις σκοτεινές στοές της Λαυρεωτικής γης. Μοναδικός τους στόχος, η εξόρυξη των πολύτιμων μεταλλευμάτων: άργυρος, μόλυβδος και μεταγενέστερα η εκμετάλλευσης των παράγωγων της μεταλλευτικής δραστηριότητας, των σκωριών. Το Λαύριο, αποτελούσε μεταλλευτικό παράδεισο ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Η μεταλλευτική δραστηριότητα ξεκινά ήδη από το 3000 πΧ, στις στοές του Θορικού (Στοά ΙΙΙ), όπου οι αρχαιολόγοι εντόπισαν αρχαιολογικά ευρήματα, που πιστοποιούν την παρουσία εργατών στις στοές. Τότε το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν στην εξόρυξη χαλκού, για την κατασκευή εργαλείων και όπλων. Ο Θορικός δεν είναι υπερβολή να θεωρηθεί ο πρώτος «βιομηχανικός» οικισμός της αρχαιότητας, καθώς δημιουργήθηκε με σκοπό να εξυπηρετεί τις ανάγκες των εργαζομένων στις στοές. Οι εξορύξεις εντατικοποιήθηκαν σταδιακά από τον 6ο αιώνα π.x.

Αριστερή και μεσαία: Χάρτες της Λαυρεωτικής Δεξιά: Χάρτης των παραχωρήσεων εξόρυξης στα τέλη της δεκαετίας του 1880.
Πηγή: mindat.org

Στην Κλασσική Περίοδο (5ος-4ος αιώνας), την εποχή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, εφαρμόστηκε ένα σύστημα συνεργασίας, μεταξύ της Πόλης-Κράτους Αθήνας, ως ιδιοκτήτριας της Λαυρεωτικής, με επιχειρηματίες για την εκμετάλλευση των μεταλλείων, με σαφείς νομοθετικούς όρους. Παράλληλα αναπτύχθηκαν επιχειρήσεις εμπορίου και ενοικίασης δούλων, επιχειρήσεις πώλησης αγαθών (διατροφής, νερού, ξυλείας), ενώ ευνοήθηκαν επαγγέλματα όπως ειδικευμένοι τεχνίτες, για την κατασκευή των ειδικών εγκαταστάσεων. Τέτοιες εγκαταστάσεις εντοπίζονται στην περιοχή της Σούριζας, νότια του σύγχρονου οικισμού του Αγίου Κωνσταντίνου, 600 μέτρα νοτίως του ναού της Αγίας Τριάδας. Ένα τοπίο μεγάλης αρχαιολογικής και φυσικής αξίας, εντός του Εθνικού Δρυμού Σουνίου, που διασώζει σε εξαιρετική κατάσταση εργαστήρια επεξεργασίας των μεταλλευμάτων, αρχαία πλυντήρια, καμίνους, εργαστήρια τήξεως κλπ. Η εξόρυξη του αργύρου, τόνωσε την οικονομία της Αθήνας. Με αυτά τα χρήματα καλύφθηκε το κατασκευαστικό πρόγραμμα του Παρθενώνα.

Μετά τον 4ο αιώνα π.Χ., η εκμετάλλευση των ορυχείων ακολούθησε φθίνουσα πορεία, η οποία και συνεχίστηκε πιο έντονα στους ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους (2ος-6ο αιώνα μ.Χ). Τα μεταλλεία παρέμειναν σε αδράνεια μέχρι τον 19ο αιώνα μ.Χ. Το 1860, ο Ανδρέας Κορδελλάς (1836-1909), Σμυρναίος Μεταλλειολόγος με σπουδές στο εξωτερικό, αντιλήφθηκε την μεγάλη αξία των μεταλλείων του Λαυρίου. Κατόπιν σειράς επαφών με τον Ιταλό ιδιοκτήτη και επιχειρηματία μεταλλείων, Τζιανμπατίστα Σερπιέρι (1832-1897), ιδρύεται το 1864 η εταιρεία “Hilarion Roux et Cie/ Roux-Serpieri-Fressynet C.E”. Η Εταιρεία δρα μέχρι το 1873 ως “Ελληνική Εταιρεία των Μεταλλουργείων Λαυρίου”, όπου δημιουργεί εκτεταμένες εγκαταστάσεις τον Λιμένα Λαυρίου και αναλαμβάνει την παραγωγή του αργυρούχου μολύβδου από την εκμετάλλευση των σκωρίων. Το πρόσωπο του Λαυρίου αλλάζει ριζικά, μετατρεπόμενο σε μία ακμάζουσα βιομηχανική πόλη, με χιλιάδες πια εργαζόμενους να απασχολούνται στις στοές και στα εργαστήρια, ενώ η βιομηχανική ανάπτυξη ανάγκασε στη δημιουργία της Σιδηροδρομικής Γραμμής που ένωνε την Αθήνα με το Λαύριο.

Πρώτη φωτογραφία απο τα αριστερά: Κάτοψη από το 1898 του εργοστασίου Serpieri. Ακολουθούν χάρτες του συγκροτήματος Ιλάριον.
Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν απο την Μαρία Φωτιάδη. Αρχείο: Ιωάννης Κατσίκας.

Το 1869 ανακύπτει το «Λαυρεωτικό Ζήτημα», που αφορούσε την εκμετάλλευση των αρχαίων εκβολάδων από την Εταιρεία, ερχόμενη σε σύγκρουση με το Ελληνικό Κράτος. Η λύση στο ζήτημα, ήταν η δημιουργία δύο νέων εταιρειών εκμετάλλευσης των ορυχείων: “Η Ελληνική Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου” και τα “Μεταλλεία Καμάριζας” (1873). Τρία χρόνια μετά, την εταιρεία “Μεταλλεία Καμάριζας” διαδέχεται η Γαλλική Εταιρεία “Compagnie Francaise des Mines du Laurium”, της οποίας ιδρυτής είναι και πάλι ο Σερπιέρης. Νέες εγκαταστάσεις ιδρύονται στη θέση «Κυπριανός» ενώ η δράση της εταιρείας διατηρείται μέχρι το 1877. Το 1880 φέρνει κρίση στις τιμές μολύβδου και στην οικονομική κρίση των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στα μεταλλεία. Από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι και το 1920, περιορίζονται και διακόπτονται οι εργασίες στα ορυχεία. Η Προσφυγική Κρίση του 1922 και η μετακίνηση νέων πληθυσμών, έφερε νέο εργατικό δυναμικό στο Λαύριο, που τόνωσε την οικονομία, έως το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου που αποτέλεσε εκ νέου μια περίοδο δύσκολη για τα μεταλλεία. Μια τελευταία περίοδος ανάπτυξης ξεκινά από το 1950 μέχρι και τη δεκαετία του 1980, όπου ξεκινά η αποβιομηχανοποίηση της χώρας. Οι εργασίες συνεχίστηκαν στα μεταλλεία περιορισμένα έως το 1992, υπό την διεύθυνση της Ελληνικής Μεταλλευτικής-Μεταλλουργικής Εταιρείας Λαυρίου (ΕΜΜΕΛ). Το 1994, και αφού σχεδόν όλες οι μονάδες είχαν διακόψει τις εργασίες τους, το Υπουργείο Πολιτισμού, εξαγόρασε το εργοστάσιο της Γαλλικής Εταιρείας στη Θέση «Κυπριανός», ιδρύοντας το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου.

Αριστερή: Καμάριζα 1903 - Μεσαία: Γεωλογικές τομές της μεταλλοφορίας του Λαυρίου Αττικής - Δεξιά: Το ορυχείο Σερπιέρι το 1894.
Πηγές απο αριστερά προς τα δεξιά: Ορυχεία Λαυριου, Κατερινόπουλος Αθανάσιος - mindat.org - Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.

Στην περιοχή Άγιος Κωνσταντίνος και Πλάκα, εντοπίζεται το κύριο δίκτυο μεταλλευτικών στοών, οι οποίες καλύπτουν μια περιοχή από την Κερατέα έως τα Λεγρενά και το Σούνιο. Εκεί η μεταλλευτική δραστηριότητα ήταν πιο έντονη, λόγω της πλούσιας μεταλλοφορίας. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά η Ιστορικός Μαρκουλή-Μποντιώτη Αθ. στο σύγγραμμα της: «Η θειούχος μεταλλοφορία των σωμάτων είχε οξειδωθεί μέχρι το επίπεδο του υδροφόρου ορίζοντα και τα οξειδωμένα μέρη ήταν εκείνα που εμφανιζόταν στην επιφάνεια και αποτέλεσαν το αντικείμενο της εκμετάλλευσης από τους αρχαίους. Η εις βάθος επέκταση των στρωμάτων με θειούχο μορφή ήταν προφανώς γνωστή στους αρχαίους, αλλά δεν συνέχιζαν την εκμετάλλευση εξαιτίας της έλλειψης αντίστοιχης τεχνογνωσίας». Στους νεώτερους χρόνους η εκμετάλλευση των ορυχείων από την Γαλλική Εταιρεία, συνεχίστηκε και σε αυτά τα στρώματα, εξαιτίας της χρήσης νέων τεχνολογιών.

Σε ένα από αυτά τα ορυχεία, μετά την ολοκλήρωση των εργασιών και την εγκατάλειψη του, η εισροή υδάτων που προερχόταν από τον υδροφόρο ορίζοντα, κατέκλυσε τις στοές και «σφράγισε» ολοκληρωτικά το βαθύτερο επίπεδο. Ομάδα περιηγητών, εντόπισε το πλημμυρισμένο τμήμα. Σε συνεργασία με τους σπηλαιοδύτες Ερρίκο Κρανιδιώτη και Στέλιο Σταματάκη, πραγματοποιήθηκε εξερευνητική κατάδυση και βιντεοσκοπήθηκε για πρώτη φορά πλημμυρισμένο τμήμα μεταλλευτικής στοάς στην Ελλάδα.

Ύστερα από δύσκολη καθοδική πορεία στις στοές του ορυχείου, σε απόσταση τουλάχιστον 2 χιλιόμετρα από την είσοδο, οι δύτες έφτασαν στο πλημμυρισμένο τμήμα, την «λίμνη» (the lagoon) όπως την αποκαλεί η ομάδα. Επρόκειτο ουσιαστικά για ένα μεγάλο ευρύχωρο θάλαμο, τουλάχιστον 10 μέτρων μήκους και 5 μέτρων πλάτους, που οδηγεί σε τρεις πλημμυρισμένες στοές.

20 Ιουλίου 2019

Τα πλάνα που ακολουθούν είναι τα πρώτα από ορυχείο υποβρυχίως στις 20 Ιουλίου του 2019 και το βίντεο επιμελήθηκε η καταδυτική ομάδα addicted2h2o. Φαίνονται αρκετά τμήματα από τις πλημμυρισμένες διακλαδώσεις του ορυχείου.

Αναπαραγωγή Βίντεο

19 Νοεμβρίου 2019

Στις 19 Νοεμβρίου 2019 η ομάδα συνέχισε τη βιντεοσκόπηση του ορυχείου στην περιοχή του Αγίου Κωνσταντίνου που είχε επισκεφτεί ξανά δύο φορές τον Ιούλιο του 2019. Η ομάδα υποστήριξης μετέφερε τον καταδυτικό εξοπλισμό 150 μέτρα κάτω από το έδαφος στην είσοδο του πλημμυρισμένου τμήματος. Οι δύτες κατόρθωσαν να χαρτογραφήσουν και να συνδέσουν και τις τέσσερις υποβρύχιες στοές επιβεβαιώνοντας ότι όλες συνδέονται μεταξύ τους και καταλήγουν σε κεντρική στοά. Οι τρεις στοές βρίσκονται ακριβώς κάτω από την πλημμυρισμένη περιοχή όπου οι δύτες αρχικά εισέρχονται στο νερό. Ενώ η τέταρτη βρίσκεται σε ένα άλλο ξηρό τμήμα του ορυχείου που βρίσκεται κοντά σε αυτή την περιοχή και έχει μια στενή είσοδο με μια κλίση προς τα κάτω που οδηγεί στο πλημμυρισμένο τμήμα με ράγες για βαγονέτο. Οι δύτες εντόπισαν αυτό το νέο σημείο εισόδου - εξόδου όπως φαίνεται στο παρακάτω βίντεο. Ένα από τα μέλη της ομάδας υποστήριξης ήταν σε αυτόν τον τομέα για έρευνα του σημείου όταν ακριβώς την ίδια στιγμή οι δύτες έφταναν υποβρυχίως στο σημείο. Τρεις στοές βρίσκονται ακριβώς κάτω από την πλημμυρισμένη περιοχή όπου οι δύτες αρχικά εισέρχονται στο νερό. Ενώ αυτή η τέταρτη βρίσκεται σε ένα άλλο ξηρό τμήμα του ορυχείου σχετικά κοντά στις άλλες τρεις . Έχει μια στενή είσοδο με κλίση προς τα κάτω που οδηγεί στο πλημμυρισμένο τμήμα με ράγες για βαγονέτο. Οι δύτες εντόπισαν αυτό το νέο σημείο εισόδου - εξόδου όπως φαίνεται στο παρακάτω βίντεο. Ένα μέλος της ομάδας έφεξε με το φακό της από έξω μόλις είδε τα φώτα από τους δύτες καθώς αυτοί πλησίαζαν.

Αναπαραγωγή Βίντεο

24 Μαΐου 2020

Η επίσκεψή στις 24 Μαΐου 2020 ήταν άλλη μια παραγωγική ημέρα στο ορυχείο Ιλάριον. Οι δύτες προχώρησαν υποβρυχίως περισσότερο από ότι στο παρελθόν και έφτασε στο τέλος του σε έναν μικρό ανοδικό φρεάτιο που χρησιμοποιούνταν για την φώρτωση του μεταλλεύματος. Η επιτυχής υποβρύχια χαρτογράφηση του Hilarion Mine ολοκληρώθηκε χρησιμοποιώντας το νέο εργαλείο που σχεδιάστηκε από τον Στέλιο Σταματάκη. Μετά τη λήψη των δεδομένων από το VPlotter, δημιουργήθηκε ένας χάρτης 2D κάτοψης των υποβρύχιων στοών. Συνολικά 126 μέτρα εξερευνήθηκαν και χαρτογραφήθηκαν.

Η χαρτογράφηση υποβρυχίως πραγματοποιήθηκε από τον Στέλιο Σταματάκη, χρησιμοποιώντας το εργαλείο χαρτογράφησης VPLOTTER.
Η απεικόνιση δημιουργήθηκε από τον Ερρίκο Κρανιδιώτη.

Υποβρυχίως το ορυχείο συνεχίζει την πορεία του, σε ένα δαιδαλώδες τμήμα στοών, ανοιγμένες στο φυσικό βράχο. Πολλοί είσοδοι των στοών φέρουν ξύλινα υποστυλώματα, ενώ εντοπίζονται απομεινάρια από σιδηροδρομικές γραμμές βαγονιών εξόρυξης που οδηγούσαν στην καρδιά του ορυχείου. Οι δύτες μέσα από μια σειρά καταδύσεων κατάφεραν να κινηματογραφήσουν μοναδικές εικόνες. Η διαύγεια και η ορατότητα των υδάτων στο ορυχείο ήταν εκπληκτική.

Όπως διακρίνεται και στο βιντεοσκοπημένο υλικό η μόνη δυσκολία υποβρυχίως ήταν κατά την επιστροφή των σπηλαιοδυτών όπου συνάντησαν το φαινόμενο «percolation», δηλαδή έντονο ίζημα από τις φυσαλίδες στην οροφή και από τον πεδιλισμό. Το ίζημα προκαλεί σε κάποια τμήματα περιορισμό στην ορατότητα, σχεδόν στο 100%. Κάτι που όπως ανέφεραν οι δύτες είναι ένα φυσιολογικό και αναμενόμενο φαινόμενο στη σπηλαιοκατάδυση σε περιορισμένων διαστάσεων χώρους και για το οποίο έχουν λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση και αποκτήσει εμπειρία από σειρά καταδύσεων σε αρκετά σπήλαια στην Ελλάδα. Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να φτάσουν οι δύτες με τον απαραίτητο εξοπλισμό στο σημείο της κατάδυσης, κάτι για το οποίο χρειάστηκε τουλάχιστον μια ώρα πορείας από την είσοδο του ορυχείου στην επιφάνεια. Το νερό ήταν γλυκό και η θερμοκρασία στους 20 βαθμούς.

Η ομάδα τονίζει χαρακτηριστικά: «Με το πέρασμα του χρόνου έχει διαστρεβλωθεί η αρχική εικόνα του ορυχείου ανεπανόρθωτα και στερεί από τους σημερινούς και μελλοντικούς μελετητές σημαντικές πληροφορίες για την ιστορία του. Το υγρό στοιχείο είναι το μόνο που προστατεύει και διαφυλάττει την εικόνα του ορυχείου τη στιγμή της παύσης των εργασιών από τους μεταλλωρύχους. Νιώθεις ένα δέος όταν βρίσκεσαι υποβρυχίως σαν να επιστρέφεις στο παρελθόν και να βλέπεις τις φιγούρες αυτών των ανθρώπων που δούλευαν κάτω από τόσο αντίξοες συνθήκες».

Ένα μεγάλο ευχαριστώ για την υποστήριξη στην Xdeep, στην εταιρία Landmark Loutridis και τους φίλους που βρίσκονταν εκεί, χωρίς αυτούς τίποτα δεν θα ήταν εφικτό.

Στις 25 Μαΐου του 2020 η ομάδα επισκέφτηκε το ορυχείο για να πραγματοποιήσει 3D χαρτογράφηση. Η χαρτογράφηση στο πεδίο πραγματοποιήθηκε από τον Τοπογράφο Μηχανικό Γιάννη Ψαλτάκη και την εταιρία Landmark Loutridis. Το βίντεο της χαρτογράφης επιμελήθηκε ο Ερρίκος Κρανιδιώτης.

ΒΙΝΤΕΟ

Αναπαραγωγή Βίντεο

3D ΧΑΡΤΕΣ

Η τρισδιάστατη χαρτογράφηση στο πεδίο πραγματοποιήθηκε απο τον Γιάννη Ψαλτάκη Τοπογράφο Μηχανικό και την εταιρία Landmark Loutridis.
Οι παραπάνω απεικονίσεις δημιουργήθηκαν με το λογισμικό Cloud Compare απο τον Ερρίκο Κρανιδιώτη.

Οι ομάδες:

Addicted2h2o: https://addicted2h2o.com

GreekGate: https://www.facebook.com/PyleEllenikonArchaiologikonIstorikonSpoudon/

Πηγές:
-Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου (www.Itp.ntua.gr/home_en)
-Αρχαιολογικός Οδηγός Θορικού (Υπουργείο Πολιτισμού).
-Αθανασία Μαρκουλή-Μποντιώτη, «Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου (Γ.Ε.Μ.Λ.): Η εξέλιξη και η συμβολή της στην ανάπτυξη της Ελληνικής Οικονομίας κατά τον 19ο και 20ο αιώνα», Αναπτυξιακός Σύνδεσμος Λαυρεωτικής 2010.

Ιστορική Έρευνα:
Μαρία Φωτιάδη

Φωτογραφία:
Τρύφωνας Εγγλέζος
Μαρία Φωτιάδη

Υποστήριξη:
Βασίλης Στεργίου
Αποστόλης Τζαμάλης
Άκης Πάλλης
Γεωργία Μάνζι
Μαρία Ζερβακάκη
Ειρήνη Ζησιμοπούλου
Μαρία Φωτιάδη
Κωνσταντίνος Καλόμοιρος
Κώστας Ευθημιάδης
Κυριακή Φόστερ
Αλέξανδρος Λύκος

Γραφίστρια
Μαρία Λουίζα καραγιώργου

Έλεγχος Κειμένου:
Παναγιώτης Πλέτσας

Υποστήριξη MATLAB:
Γρηγόρης Μοσχονάς

3D Χαρτογράφηση Ορυχείου:
Γιάννης Ψαλτάκης

Ορυχειοδύτες:
Ερρίκος Κρανιδιώτης
Στέλιος Σταματάκης

Ημερομηνίες Κατάδυσης:
20 Ιουλίου 2019, 19 Νοεμβρίου 2019, 24 Μαίου 2020.